Türkiye 'otokrasi' olarak sınıflandırıldı

Bertelsmann Vakfı'nın 2004 yılından bu yana iki yılda bir yayınladığı 'Dönüşüm Endeksi' (BTI) araştırması, dünya genelinde demokrasilerin zayıfladığını ortaya koydu. Demokrasinin zayıfladığı ülkeler arasında Türkiye de yer aldı.

Çarşamba günü yayınlanan raporun Türkiye ile ilgili bölümünde, 2017'deki anayasa değişikliği referandumunun ardından Haziran 2018'de yeni sisteme geçilmesiyle 'Türk siyasetinde yeni bir dönemin başladığına' atıfta bulunularak 'Parlamenter sistemin yerine aşırı güçlü bir cumhurbaşkanının mevcut olduğu yeni bir başkanlık sistemi geldi. Bu de facto diktatörlüğün, Türk demokrasisi ve dış politikası üzerinde etkileri oldu' ifadelerine yer verildi.

Endekste 'yeni bir Türkiye'nin' oluştuğunun gözlemlendiği kaydedilirken, 'Ülkenin iç politikası ve uluslararası ilişkilerinde radikal bir dönüşüm gerçekleşti' sözlerine yer verildi.  Raporda, son dönemde yaşanan gelişmeler ışığında 'Türkiye'nin artık bir demokrasi olarak sınıflandırılamayacağı' belirtildi.

Üç alanda düşük not

İncelenen ülkeler arasında Türkiye, 'Demokrasi Statüsü' sıralamasında 10 üzerinden 4,9 puanla 77'nci sırada geldi. Bu puan ile Türkiye, orta kategori olan 'ılımlı otokrasiler' grubunda sınıflandırıldı. Böylece Türkiye, Bertelsmann tarafından ilk kez 'otokrasi' olarak sınıflandırılmış oldu. Buna basın özgürlüğünün kısıtlanması, insan haklarının ihlal edilmesi ve güçler ayrılığı ilkesinin saf dışı bırakılması gerekçe gösterildi.

Türkiye, söz konusu statü derecelendirilirken göz önüne alınan faktörler olan 'devletin temel işlevlerini yerine getirme kabiliyetinde' 10 üzerinden 7, 'siyasi katılım' alanında 5,80 ve 'siyasi ve toplumsal entegrasyon' alanında 5,30 puan ile derecelendirildi. 'Hukuk devleti' ve 'demokratik kurumların istikrarlılığı' kalemlerinde ise Türkiye sırasıyla 3,50 ve 3 puan aldı.

Ortadoğu ve Kuzey Afrika grubuna dahil edilen Türkiye'nin 'Ekonomi Statüsü' değerlendirmesindeki puanı ise 10 üzerinden 6,1 oldu. Bu listede 50'nci sırada gelen Türkiye, orta seviye olan 'sınırlı' ülkeler arasında yer aldı. Bu kategoride hesaba katılan faktörlerde Türkiye, 'sosyoekonomik seviye' alanında 5, 'pazar örgütlenmesi' alanında 7,8, 'para ve mali istikrar' alanında 6,5 puan alırken, Türkiye'nin 'özel mülk' notu 6,5, 'sürdürülebilirlik' notu 4,5 ve 'ekonomik performans' notu 6 oldu.

'Yönetişim (governance) Endeksi' sıralamasında ise 95'inci sırada gelen Türkiye, göz önüne alınan kategorilerden olan 'uluslararası işbirliği' alanında 5,7 ve 'uzlaşıya varma' alanında 3 puan aldı. Türkiye'nin bu sıralamadaki ortalama puanı da 10 üzerinden 4,1 oldu.

Koronavirüs durumu daha da kötüleştirecek

Bertelsmann araştırması, güçler ayrılığı ilkesinin son 10 yılda 60 ülkede gözle görülür biçimde zarar gördüğünü su yüzüne çıkardı. Değerlendirmeye alınan 137 ülkeden 74'ü demokrasi ve 63'ü otokrasi olarak nitelendirildi. Buna göre bu raporda demokrasilerin oranı yüzde 54 oldu. Bu oran, 2010 yılında yüzde 57 idi.

Araştırmayı yürüten uzmanlar, koronavirüs pandemisinin de bu trendi şiddetlendireceği görüşünde. Raporda buna örnek olarak Macaristan'da birkaç hafta önce yürürlüğe giren ve güçler ayrılığı ilkesinin geçici olarak ortadan kalkmasını beraberinde getiren acil durum yasaları örnek verildi. Bazı devlet liderlerinin otoriter yapıları sağlamlaştırmak için krizi kullanacağını savunan Bertelsmann uzmanları, 'COVID-19 ile mücadele, yürütmenin daha da güçlü hale gelmesini teşvik ediyor' ifadesini kullandı.